Koronawirus a prawo. Czy lekarz może odmówić przyjęcia pacjenta w obawie o swoje zdrowie?

Po świecie krąży koronawirus, który z każdym dniem poszerza swoje zasięgi. Nasunęło się w związku z ostatnimi wydarzeniami bardzo ciekawe pytanie, które postanowiliśmy rozłożyć na czynniki pierwsze.

Czy pod względem prawnym lekarz może odmówić przyjęcia zarażonego pacjenta do leczenia lub przebadania go w obawie o swoje własne zdrowie?

Koronawirus jest oczywiście tylko przykładem bo przepisy regulujące ewentualną odmowę leczenia mogą dotyczyć innych sytuacji a także innych chorób takich jak gruźlica, grypa, zapalenie płuc, odra, ospa itd.

Ogólna reguła

W wyjątkowych okolicznościach lekarz czy inny pracownik medyczny może odmówić wykonania zabiegu lub przyjęcia na wizytę, jeżeli sytuacja pacjenta zagraża temu lekarzowi lub innym osobom.

Lekarz nie może natomiast odmówić wykonania zabiegu lub przeprowadzenia wizyty, jeżeli stan pacjenta wymaga natychmiastowej reakcji. Można także odmówić leczenia, jeżeli miałoby ono jeszcze bardziej zagrozić pacjentowi.

Jeżeli lekarz odmawia leczenia musi natomiast poinstruować pacjenta w jaki sposób może on uzyskać pomoc. Może również skierować go do innego lekarza lub samemu wezwać specjalistę.

Dodatkowo lekarz powinien uzasadnić odmowę i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

Przykłady

🔸 Co się dzieje, jeżeli pacjent przychodzi do okulisty na kontrolną wizytę i nie dzieje się nic co zagraża wzrokowi a jednocześnie pacjent ma widoczne objawy ostrej choroby zakaźnej? Okulista może wtedy odmówić przyjęcia takiego pacjenta z obawy o swoje własne zdrowie. Sytuacja pacjenta (jego oczy) nie jest bowiem krytyczna. Okulista powinien wytłumaczyć przyczynę odmowy i wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. Powinien zaproponować inny termin wizyty albo polecić innego okulistę a także skierować pacjenta do lekarza chorób zakaźnych.

🔸 Jeżeli lekarz nie posiada odpowiedniej wiedzy czy doświadczenia (np. nie zajmuje się chorobami zakaźnymi a jest kardiologiem czy lekarzem innej specjalizacji) a stan zdrowia pacjenta jest poważny, lekarz powinien pomóc tylko w takim zakresie w jakim potrafi i w takim jakim tylko jest to możliwe, natomiast może odmówić leczenia pacjenta (bo swoim brakiem doświadczenia może mu zagrozić a jednocześnie sam naraża się na zagrożenie zachorowania) a dodatkowo powinien nakierować pacjenta na uzyskanie profesjonalnej pomocy 

🔸 Jeżeli pacjent w ciężkim stanie zdrowia z gruźlicą przyjeżdża na oddział zakaźny, lekarz nie może odmówić przyjęcia go na wizytę. Po pierwsze dlatego, że posiada on doświadczenie w chorobach zakaźnych więc może pomóc takiemu pacjentowi. Po drugie szpital zakaźny posiada odpowiednie procedury i środki bezpieczeństwa by zminimalizować zachorowanie innej osoby. Więc nie mogą być one wymówką. Po trzecie natomiast lekarz taki nie może odmówić pacjentowi bo stan zdrowia chorego wymaga natychmiastowej reakcji.

Co mówią przepisy?

Mamy kilka regulacji ustawowych, które dotyczą odmowy leczenia.

Wspomina o niej zarówno kodeks etyki lekarskiej jak i ustawa o działalności leczniczej czy ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Oto najważniejsze z nich:

🔸 Art. 7 Kodeksu etyki lekarskiej mówi, że:
W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.

Stan niecierpiący zwłoki to w sprawie poważnego zakażenia oczywiście krytyczna sytuacja pacjenta, która wymaga natychmiastowej reakcji.

🔸 Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, wspomina natomiast, że:
Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.

Tutaj analogicznie. Gdy sytuacja chorego jest dramatyczna nie można odmówić mu pomocy.

🔸 Art. 38 § 2 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, mówi że:
W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek
- dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym fakcie
- wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym 

Oznacza to, że jeżeli lekarz nie może mu pomóc (bo np. nie ma doświadczenia) musi o tym jak najszybciej powiedzieć. Chodzi o to, by nie narażać pacjenta w poważnym stanie na stratę czasu. W takich sytuacjach znaczenie ma nieraz każda minuta czasu.

🔸 Art. 38 § 4 tłumaczy, że lekarz musi uzasadnić przyczynę odmowy a dodatkowo musi odnotować fakt odmowy w dokumentacji medycznej 

🔸 Art. 15 ustawy o działalności leczniczej mówi:
Podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia 

Podobnie jak poprzednio - nie można odmówić leczenia gdy sytuacja jest krytyczna.

🔸 Art. 162 § 1 Kodeksu karnego:
Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 

Co się dzieje, gdy lekarz bezpodstawnie odmawia udzielenia pomocy?

Na przykład wtedy gdy sytuacja pacjenta jest krytyczna, lekarz jest specjalistą w zakresie chorób zakaźnych?

Na lekarzu może za takie zachowanie ciążyć odpowiedzialność dyscyplinarna (np. nagana, kara pieniężna czy wyrzucenie z zawodu) oraz karna.

Gdy pacjent ma przekonanie, że odmowa udzielenia pomocy jest nieuzasadniona może między innymi poprosić o interwencję Rzecznika Praw Pacjenta. Może również złożyć skargę do właściwego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia (każde województwo ma swój oddział) lub zawiadomić Okręgową Izbę Lekarską.

Podstawa prawna
- art. 15 ustawy o działalności leczniczej;
- Art. 162 § 1 Kodeksu karnego
- Art. 7 Kodeksu etyki lekarskiej
- art. 30, art. 38 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty